Veika, veika kerfi.

Á Íslandi er ofboðslega margir góðir kennarar. Sá, sem lætur sig hafa það að sinna starfi sem er illa launað og oft jafnvel verr þokkað en hefur það að markmiði að hlúa að börnum og efla þau til þess að verða hamingjusamir og hæfir einstaklingar í flóknum og oft á tíðum heimskum og illgjörnum heimi, er augljóslega knúinn áfram af einhverskonar elsku á náunganum.

Því verður samt ekki neitað lengur að grunnskólaumhverfið á Íslandi er í djúpri og alvarlegri kreppu. Ekki aðeins nær það ekki yfirlýstum markmiðum sínum – heldur vinnur beinlínis gegn þeim. Afkáralegar, úreltar og andstyggilegar kennsluaðferðir og kennsluumhverfi hefur komið því til leiðar að í stað þess að rækta gott samfélag erum við að traðka á því.

Í dag fékk ég í pósti greinargerð frá FG (Félagi grunnskólakennara) um risastóra rannsókn á viðhorfum og upplifunum starfandi kennara. Með henni fylgdi lítið bréf þar sem m.a. kom fram að „Niðurstöður [könnunarinnar] hafa m.a. verið notaðar af samninganefndum við vinnu sína.“

Hér er sumsé kennaraforystan að falast eftir viðhorfum kennara m.a. til að byggja á þeim þær kröfur sem starfsumhverfi kennara skal byggja á næstu árin.

Ég ætla að vera djarfur og fullyrða að þau viðhorf sem fram koma í téðri skýrslu megi alls ekki og undir engum kringumstæðum vera notaðar til að móta skóla framtíðar – nema í besta falli til að verða víti til varnaðar. Viðhorfin eru mjög mörg heiðarleg merki þess sjúkdóms sem plagar grunnskólakerfið okkar og hefur nærri mulið í duftið alla innviði sem hægt er að byggja þróun og þroska á.

Til að byrja með hafa aðeins 42% kennara jákvætt viðhorf til skóla án aðgreiningar. Hér þarf að hafa í huga að „skóli án aðgreiningar“ er ekki einhver tilfallandi tíska eins og að börn skuli vera aðgreind eftir kynjum eða ganga í skólabúningum eða læra á iPad. Skóli án aðgreiningar er kjarni og megintilgangur íslenskra skóla. Stefna sem búið er að móta á mörgum áratugum og angi af þeirri sjálfsögðu hugmynd að samfélagið sé fyrir alla – ekki aðeins þá sem eiga auðveldast með að samræma hagsmuni sína. Að vera á móti skóla án aðgreiningar er að vera á móti tilverurétti margra nemenda í almenna skólakerfinu. Að vera á móti skóla án aðgreiningar er það sama og að afneita þeirri skyldu sinni að mæta hverjum nemanda þar sem þarfir hans liggja. Andstaðan við skóla án aðgreiningar er skóli sem krefst aðlögunar – hversu fær eða ófær sem þú kannt að vera um þá aðlögun. Í reykvískum skólum er fimmtungur nemenda í „svokallaðri“ sérkennslu. Sem merkir í flestum tilfellum að viðkomandi nemandi er algjörlega ófær um að ná markmiðum sínum í þeirri kennslu sem viðhöfð er fyrir hinn almenna nemanda. Fimmtungur nemenda. Það er þriðjungi fleiri nemendur en þeir sem eru rauðhærðir. 

Aðeins fjórir kennarar af tíu virðast trúa á rétt tallra nemenda til að fá nám við hæfi í venjulegri kennslu. Hinir eru annað hvort moðvolgir eða andsnúnir.

Einangrunarsinnar

Aðeins 17,8% kennara telja að vænlegra sé að kenna nemendum þvert á árganga en í hefðbundnum aldursröðuðum bekkjum. Tæpur helmingur er sannfærður um yfirburði bekkjarkennslunnar. Þetta er hræðileg tölfræði. Hvernig í fjáranum má réttlæta hreina árgangakennslu árið 2012? Hvað réttlætir það að Jóna fái allt sitt námsefni ári seinna en Sigga vegna þess að á milli þeirra eru 3 dagar sem á liggja áramót? Á sama tíma er Sigga mötuð með því sama og Kolla sem er 350 dögum yngri, bara innan sama árs.

Hvað er árgangakennsla annað en ofur einfaldað kerfi sem tekur ekkert mið af eðlilegum þroska og hæfileikum barna og unglinga en elur þess í stað á óþarfa flokkadráttum og ríg á milli fólks sem ætti að ná vel saman. Hver er drifkrafturinn í sadískum busavígslum hálfstálpaðra unglinga annar en sá að ungt fólk er alið upp í þeirri fjandsamlegu vitleysu að hækkandi aldri fylgi sjálfkrafa einhverskonar yfirburðir?

Aðspurðir segjast aðeins 20% kennara samkenna árgöngum og í flestum tilfellum er það vegna fámennis eða samdráttar. 

Stóra meinsemdin

Ég er þeirrar skoðunar að stærsta meinsemd menntakerfisins er fagleg einangrun kennara. Það er fáránlegt að loka hóp af börnum inni með einni manneskju marga mánuði á ári.  Samt er bara helmingur kennara á því að teymisvinna sé vænleg til árangurs. Karlar eru meiri einangrunarrottur en konur og því lengur sem kennarar hafa starfað því minni trú hafa þeir á slíku samstarfi. Sem eru ömurlegt. Hvað er að þegar þeir sem hafa mest að gefa hafa minnsta trú á gjöfum? 

Það getur vel verið að elstu kennararnir telji sig græða minna á teymisvinnu en aðrir (þótt ég telji að það sé verulegt vanmat) en á endanum snýst þetta um hagsmuni nemenda – ekki kennara. Skólinn er fyrir nemendur. Kennarar eru fyrir nemendur. Ekki öfugt.

En svo þegar maður skoðar þetta betur þá kemur í ljós að langfæstir kennarar kenna í teymi og meirihluti þeirra sem telur sig kenna í teymi er í tveggja manna teymi (!).

Teymisvinna er erfið. En hún skilar árangri ef vel er á haldið. Hún er líka eina leiðin til að tryggja eðlilegt flæði styrkleika til sem flestra nemenda og þróunar skólastarfs. Hún er líka eina leiðin til að brjóta upp þá múra einangrunar sem hlaðnir hafa verið upp utan um kennara. Það er mannskemmandi að neyða 25 börn til að eyða heilu vikunum með einni og sömu manneskjunni og það er lýjandi og erfitt fyrir kennara að hafa ekki bakland þegar kemur að erfiðleikum starfsins. 

Erfiðleikar 

Kennsla er erfitt starf. En ég get ekki skilið þann yfirgnæfandi meirihluta sem telur að foreldrar og agavandamál séu það erfiðasta við starfið. Það er langerfiðast að finna sífellt nýjar leiðir til að mæta ólíkum hópi nemenda. Ég hef kennt ansi lengi og ansi mörgum börnum og ég hef aldrei kynnst foreldrum sem hafa áhuga neinu öðru en að vera í liði með kennaranum við að gæta hagsmuna barnsins. Aldrei. Og mér finnst fráleitt að taka undir með þeim tæpa helmingi kennara sem í könnuninni segja að foreldrar taki of litla ábyrgð á hegðun barna sinna.

Ég bara man ekki til þess að agavandamál hafi verið sérstakt issjú á mínum kennsluferli. Vissulega koma upp alls kyns vandamál í samskiptum og hegðun og af og til þarf maður að byrsta sig. Ég fullyrði að það eina sem geri foreldra að stóru vandamáli í skólastarfi eru léleg samskipti skóla og heimila og það eina sem gerir agavandamál að meiriháttar vandamáli eru léleg samskipti kennara og nemenda. 

Sem er ekki skrítið. Það þarf sterkar taugar til að enda ekki með bönkersindróm þegar sömu 25 krakkarnir eru lokaðir inni í litlu herbergi árum saman með sömu manneskjunni. Það getur verið voða yndislegt þegar kennarinn nær að bonda við bekkinn – en það getur ekki endað öðruvísi en með ósköpum í þau fjölmörgu skipti sem það gerist ekki. Að ég tali ekki um það þegar ungum og reynslulausum kennurum er sífellt att á foraðið. Þeir eru settir í að kenna á miðstiginu, einmitt á þeim tíma þegar hormónarnir eru að taka völdin og tímabundin siðblinda skýtur rótum í nemendum að því er virðist til að undirbúa þá við að verða sjálfstæðir einstaklingar, óháðir foreldrum sínum. Það þarf reynslu og lagni við að hjálpa nemendum gegnum árin frá 11 og upp í 15. Þar hjálpar mikið að hafa manneskjulegt umhverfi sem sýnir fólki skilning. Þar hjálpar ekki neitt að skrúfa lokið á suðupottinn og ætla að hafa hemil á öllu með umbun og refsingu – sem á tíðum verður eina haldreipi kennarans. 

Í öllu þessu írafári sjá menn svo ekki það stórkostlega sem gerist í mannsheilanum þegar hann virðist yfirkominn af gelgju og óróa. Nemendur breytast úr börnum í hugsandi einstaklinga. Það opnast dyr á skilninginn og hugmyndaflugið og til verður hópur sem iðar af andlegri frjósemi og sköpunargáfu – sem hafa þarf sig allan við að bæla til að þjösna öllum gegnum sömu stöðluðu kennslubókina á sama hraða.

Sjúkdómseinkenni

Þau viðhorf sem fram koma í skýrslunni eru skýr sjúkdómseinkenni. Ekki um að við eigum ónýta kennara heldur um að við séum búin að búa til skólasamfélag sem ekki virkar. Auðvitað finnst engum kennara að fötluð börn eigi ekki að fá að vera í sínum skóla. Mörgum finnst bara (réttilega) að mörg börn fái ekki þá þjónustu sem þau þurfi. Margir sjá heldur enga leið til þess að mæta slíkum börnum við þær aðstæður sem þeir búa við.

En þá þarf að breyta aðstæðum. 

Vandinn er að meðan hver kennari situr fastur í sínum kassa og sinnir sínu fagi eða sínum bekk þá myndast aldrei sú hreyfing sem þarf til að breyta hlutunum. Þetta er gamla lögmálið um að deila og drottna. 

Ekki miða við þetta

Ef Félag grunnskólakennara ætlar að miða sína markmiðssetningu við þessi hræðslufullu uppgjafarviðhorf og rembast við að viðhalda hér kerfi sem er öllum fjandsamlegt þá horfum við fram á mörg ár enn af tregðu og rugli. 

Ef niðurstaðan verður sú að unnið verði gegn Skóla án aðgreiningar, samkennslu og teymisstarfi þá óska ég hér með eftir að stofnuð verði ný samtök kennara. Samtök kennara sem hafa þó þann lágmarksmetnað að trúa á markmiðið og tilgang sinn í starfi. 

Ég get ekki tilheyrt stétt sem er svo yfirkomin af þreytu og vonleysi að hún hefur misst allan metnað og dug.