Snargeggjaður samráðsvettvangur

Samráðsvettvangur um hagsæld íslands er einhverskonar þankatankur sem hefur það að markmiði að gera excel-lýsingu Íslands samkeppnishæfa við sömu lýsingu annarra þróaðra landa. Þar rýna menn í tölfræðiupplýsingar um land og þjóð, greina vanda og vaxtarbrodda og stinga síðan upp á leiðum til aukinnar hagsældar.

Nýlega gerði hópurinn menntamál að umtalsefni. Í fundargerð eða skýrslu er leikin lítil bókhaldsbrella þar sem stungið er upp á leið til að hækka þau lágu laun sem íslenskir kennarar búa við. Lausnin er að fækka kennurum töluvert og flytja verkefni þeirra (og laun) á þá sem eftir standa. Það dugar þó ekki til og þess vegna er lagt til að fækka nemendum einnig umtalsvert með því að afnema tíu ára skyldunám og stytta framhaldsskólann. Þá vantar reyndar enn dálítið upp á og því er stungið upp á því að sameina fámenna skóla og fjölga nemendum í bekkjum.

Með þessu móti reiknast hópnum til að laun kennara yrðu sambærileg við löndin í kringum okkur.

Ég veit hreinlega ekki hvernig maður á að bregðast við svona tillögum. Hvort það eigi að taka þær alvarlega eða ekki. Nú virðast sitja í þessum hópi nokkurnveginn allir sem stjórna Íslandi. Þetta eru engin flón eða vatnsgreiddir maurapúkar í Valhöll sem krota með vaxlitum í Fjárlögin. Þetta er alvöru fólk – sem virðist ekki hafa nokkurn einasta skilning á því sem það er að gera.

Fyrst er ágætt að sjá hvernig verk þessa fólks er unnið. Frumforsenda og inngangur að menntamálaumfjölluninni er að á Íslandi sé rekið afbrigðilega dýrt menntakerfi – gott ef ekki það dýrasta á Norðurlöndunum. Og það án þess að árangurinn sé sérlega eftirtektarverður.

Raunin er auðvitað sú að þetta er nokkuð villandi mynd. Danir eyða til að mynda mun meiri peningum í menntun en Íslendingar. Verg landsframleiðsla þeirra er einfaldlega miklu meiri en Íslendinga. Menntakerfi eru ekki þannig kerfi að þau lagi sig sjálfkrafa að aukinni eða minnkaðri landsframleiðslu. Þegar kreppan læsti klónum í Ísland varð ýmis grunnþjónusta, þar með talin menntun, að hærra hlutfalli landsframleiðslunnar. Það gerðist alveg án þess að menn legðu meira til hennar.

Það að Ísland tróni á toppi þessa lista bendir ekki eindregið til þess að Ísland leggi sérlega ríflega til menntunar. Þvert á móti eru það Norðmenn, sem lúra á botni listans, sem virðast rausnarlegastir þegar kemur að menntun. En þá þarf að hafa í huga að landsframleiðsla Noregs er með ólíkindum mikil en framlag þeirra til skólakerfisins er að sama skapi afar hátt.

En nóg um það.

Það er eiginlega enn meira lýsandi fyrir störf samráðshópsins að skoða greiningu hans á kostum og göllum íslensks vinnumarkaðar.

Hér er samanburður við nágrannalöndin settur upp sem mynd af rauðu, gulu og grænu ljósi. Þar sem grænt virðast eiga að vera styrkleikar okkar en rautt sérstakir veikleikar.

Hin óhemjulanga íslenska vinnuvika er flokkuð sem styrkur íslensks atvinnulífs – en hin litla framleiðni er eðlilega flokkuð sem veikleiki.

Nú er það svo að löng vinnuvika og margar vinnustundir eru almennt einkenni vanþróaðra landa. Við höfum kosið að telja okkur tilheyra heimshluta sem með afgerandi hætti hefur dregið úr vinnutíma fólks í langan tíma. Það, að íslenski samráðshópurinn, telji að tregða okkar til að gera það sama sé til marks um sérlega gott ástand sýnir best hversu yfirborðskennd vinnubrögðin eru. Löng vinnuvika er ekki ávísun á mikla framleiðni eða hagsæld. Þvert á móti virðist sífellt betur koma í ljós að of löng vinnuvika dregur úr framleiðni og vinnur á endanum gegn markmiðum sínum. Enda grundvallast hún á röngu viðhorfi til vinnu.

Öll umfjöllun starfshópsins um skólamál er brennd sama yfirborðskennda markinu. Skólastarf er metið út frá örfáum mælanlegum stærðum sem segja ekkert um aðstæður eða ástæður. Síðan hrókera menn tölum til og frá í tilraun til að feika hagsæld.

Ástæða þess að á Íslandi eru margir skólar með færri en 100 nemendum er ofur einfaldlega sú að margir Íslendingar búa á svæðum þar sem færri börn en 100 eru á grunnskólaaldri. Þú sameinar ekki skóla á Kirkjubæjarklaustri og Vík án þess að valda nemendum og fjölskyldum óheyrilegum óþægindum. Þú myndir skerða farsæld þeirra mikið – sem sjaldnast er réttlætanlegt til þess að auka hagsæld. Hagsældin þjónar farsældinni en ekki öfugt. Að vísu skal viðurkennt að á mælikvarða sem telur óheyrilegar og ófrjóar slímsetur á vinnustöðum til marks um forskot þá myndu langir, kröfuharðir skóladagar þar sem eðlilegu heimilislífi er meira og minna fórnað fyrir rútuferðir, kannski teljast til tekna í excelskjalinu.

Aðeins rúmlega þriðjungur vinnutíma íslenskra kennara er bein kennsla. Það vilja menn leysa með því að auka kennslu og fækka kennurum. Á yfirborðinu virðist það eðilegt.

Ef maður hinsvegar veit eitthvað um skólakerfið þá veit maður að óvenju lágt kennsluhlutfall íslenskra kennara stafar ekki hvað síst af því að nýliðun er ónýt í skólakerfinu – ekki síst vegna lágra launa. Kerfið er þannig uppbyggt að því eldri sem kennarastéttin er, því minna hlutfall vinnutímans er kennsla. Ungur kennari skal kenna 26 kennslustundir á viku. Sextugur kennari skal kenna 19 stundir. Hér munar  nærri 40 prósentum. Á síðustu áratugum hefur hlutfall kennara yfir sextugu sívaxið á meðan hlutfall ungra kennara hefur hrunið.

Ástæðan er sú að sveitarfélögin hafa stundað stríð við kennara – og það eftirsóknarverðasta við starfið hafa verið áunnin eftirlaun. Hefðu sveitarfélög haft snefil af framsýni hefðu þau ekki sparað aurinn og kastað krónunni eins og þau hafa gert.

Hin skakka og ónýta aldursdreifing kennara á Íslandi er ekki til umræðu í skýrslunni – enda líklega ekki nógu yfirborðskenndur þáttur til að ná til þeirra fálmkenndu vinnubragða sem samráðshópurinn stundar.

Tillögur samráðsvettvangsins lýsa nærri algjörri vanþekkingu á skólakerfinu, eðli vanda þess og leiðum að umbótum. Hugmyndirnar sem settar eru fram eru afkáralega einfaldar og ófullnægjandi.

Íslenska skólakerfið glímir við mikinn vanda. Það þarf allar hendur upp á dekk við að leysa hann. Til þess eru margar leiðir færar. Groddalegar leiðir sem minna á efnahagsstjórn Maós formanns gera ekkert til hjálpar. Þær spilla fyrir. Það er ábyrgðarhlutur að margir af frammármönnum íslensks stjórnmála-, atvinnu- og menningarlífs skuli leggja nafn sitt við þessar tillögur.

Þetta er svosem upptaktur að því sem koma skal.